II. Abdülhamid’in son Maarif Nazırı Mustafa Haşim Paşa’nın (1852-1920),1886 yılında Hüdavendigâr vilayetinde adliye müfettişi olarak bulunduğu beş buçuk aylık dönemi ve Adliye Müfettişliği vazifesini konu alan bu araştırmada aynı zamanda adliye müfettişinin faaliyetlerinin yanı sıra günlük hayatının nasıl geçtiği incelenmektedir. Mustafa Haşim Bey’in müfettişliği esnasında kaleme aldığı bir defter sayesinde günlük rutinleri hakkında bilgi elde edilebilmektedir. Hüdavendigâr vilayetine gelip görevine başlayan Mustafa Haşim Bey, kısa bir süre sonra Çanakkale’ye gitmek üzere İstanbul’a dönmüş ancak hava muhalefeti nedeniyle bu seyahatini ertelemek durumunda kalmıştı. Bu sırada Adliye Nazırı Abdurrahman Paşa ile görüşen Haşim Bey, Ankara vilayetinden gelen şikâyetlerden dolayı orayı teftiş etmekle görevlendirildiğini öğrenmişti. Hazırlıklarını tamamlayan Haşim Bey önce Hüdavendigâr vilayetine gelmiş ve oradan yolu üzerinde bulunan şehir ve kasabaları teftiş ederek Ankara’ya varmıştı. Buradaki işini tamamlayıp Bursa’ya döndükten kısa bir süre sonra da memuriyet görevi olan adliye müfettişliğinin ilga edildiğini öğrenip aynı gün İstanbul’a gitmişti. Bu araştırmada, Adliye müfettişliği vazifesinin tanımı, zaman içerisindeki değişimi, Mustafa Haşim Paşa’nın müfettişlik görevi arşiv belgeleri ve devrin gazeteleri ışığında incelenecektir.
This study examines the five-and-a-half-month period in 1886 during which Mustafa Haşim Pasha (1852–1920), the last Minister of Education under Sultan Abdulhamid II, served as a judicial inspector in the province of Hüdavendigâr. In addition to analyzing the official responsibilities of the judicial inspectorate, the research also explores aspects of the inspector’s daily life. A notebook authored by Mustafa Haşim Bey during his tenure provides valuable insight into his daily routines. After arriving in Hüdavendigâr and commencing his duties, Mustafa Haşim Bey soon returned to Istanbul in preparation for a journey to Çanakkale. However, adverse weather conditions forced him to postpone this trip. During this time, upon meeting with the Department of Justice, Abdurrahman Pasha, he learned that he had been reassigned to inspect the province of Ankara in response to complaints originating from there. Once his preparations were complete, Haşim Bey first returned to Hüdavendigâr and then proceeded to inspect the cities and towns along his route before arriving in Ankara. After completing his duties in Ankara and returning to Bursa, he learned shortly thereafter that the judicial inspectorate had been abolished and departed for Istanbul the same day. This study will investigate the definition and evolution of the judicial inspectorate, as well as Mustafa Haşim Pasha’s tenure, in light of archival documents and contemporary newspapers.
