16. yüzyıl Osmanlı Dönemi’nde Sinop’ta yaşayan Mahmûd b. Süleymân el-Kefevî (ö. 990/1582), Kadızâde Ahmed Şemseddîn, Abdurrahmân Efendî ve Muhammed Abdulvahab’dan ilim tahsil etmiş ve tasavvufî terbiyesini Kadirî Tarikatı’nda tamamla- mıştır. Molla Gürani Medresesi müderrisliği, Kefe’de kadılık ve emvâl müfettişliği gibi görevlerde bulunmuş, Şeyhülislam Kadızâde Ahmed Efendi’nin döneminde Gelibolu Kadılığı’ndan azledilerek İstanbul’a dönmüştür. İctihad ve taklid ehlini birbirinden ayı- ramayanlara rehber olmak amacıyla Ketâibü a‘lâmi’l-ahyâr isimli eserini kaleme almıştır. Kefevî, eserinde, yaygın kullanılan “tabakât” şeklindeki isimlendirme yerine “ketîbe”yi tercih etmiştir. Hz. Peygamber (sas.), sahabe, tabiûn ve müctehid imamlardan sonra Hanefî fukahâsının biyografilerini 22 ketîbe olarak ele almıştır. Eserde, fukahânın ta- nıtıldığı her bir kitapçığın sonunda o kitapçığın “kalbi” olarak dönemin sûfîlerine yer verilmiştir. Kefevî’nin bu tertibi, fıkıh ve tasavvuf ilmi arasında birbirini tamamlayan bir bağ olduğunu düşünmesinden hareketledir. O, fıkıh ilmini öğrenen kişinin zühd ve hikmet ilmine de yönelmesini, yoksa kalbinin katılaşıp, ahlâkının kötüleşeceğini ve Allah’tan uzaklaşılacağını nakleder. Bu iki ilim arasındaki uzlaşının, İslâm tarihinde zaman zaman yükselen fukahâ ve mutasavvıflar arasındaki gerilimi çözmeyi hedeflediği de söylenebilir. Eserde, insanın dünya ve âhiret mutluluğunu elde etmesinde rehber- lik etmeyi amaçlayan her iki ilimden biri olmadan, diğerinin eksik ve maksadından uzak olacağı vurgulanmıştır. Ketâib, insanlar arasındaki gerilimin ilimlerin hakikatin- den uzaklaşılıp taklide yönelme nedeniyle olduğunu ortaya koyması yönüyle de önem taşımaktadır. Bu çalışmada Kefevî’nin, Ketâibü a‘lâmi’l-ahyâr isimli eserinden hareketle sûfî ve fakihlerin karşılıklı ilişkileri ele alınacaktır. İslâmî ilimlerin oluşum dönemini incelemek, sonraki dönemlerdeki ilişkileri sağlıklı bir şekilde değerlendirmeye katkı sağlayacağı için oluşum dönemi incelenmiş ve bunun için de konu, bahsi geçen eserin ilk beş ketîbesi çerçevesinde ele alınmıştır.
Maḥmūd Suleiman Kafawī (d. 990/1582) who lived in the 16th century of Ottoman Em- pire was schooled by Qāḍī Dhāda Aḥmad Shams al-Dīn Efendi, Abd al-Rahman Efendi and Abd al-Waḥab Efendi and completed his ṣūfī education in the Qādirī Ṣūfī Order. He has been a scholar/professor at Molla Gurānī Madrasa, a qādī and a goods inspector at Kafa, but he returned to Istanbul after he was discharged of his judgeship duty at Gelibolu during Shaykh al-Islam Qāḍī Dhāda Aḥmad Efendi’s period. He has written “Katāib a’lām al-aḥyār” with which he intended to guide those who couldn’t distinguish between the Muslims who make their own judgments through reasoning based on legal precedents (Ijtihad) and Muslims who follow and imitate (taqlid). Instead of labelling his book as “tabakāt”, which was quite common at the time, he preferred the label “katība”. He re- viewed the Hanafi canonists (and their works) who came after Prophet Muhammad, his companions, Tābiūn and Mujtahid imams in his work consisting of 22 booklets. At the end of every volume he included a Ṣūfī or dervish who lived in that era. He referred to this chapter as “the heart” of the volume. This arranging of Kafawī is because of his ideas regarding the supplementary connection between Fiqh and Sufism. He quotes “One should not be content with learning and greatly enjoying the Fiqh discipline. One should head towards piety and wisdom otherwise their heart will harden, and their moral will deteriorate. A hardened heart drifts one away from the God.” It can also be said that this cooperation would aim solving the tension between the canonists and Sufis that some- times rises in Islamic history. In the book, it is emphasized that without one of the two disciplines that guide human’s welfare in both worlds, the other will be deficient and far from its purpose. Katāib is significant for it reveals that the tension between humans is due to drifting away from the essence of the disciplines and leaning towards imitated. In this work, mutual relations of Sufis and canonists will be examined, based on Kafawī’s book Katāib a’lām al-aḥyār. The period of formation of the disciplines of Islam is examined to comprehend the relations of the latter period properly, and for this reason, first five vol- umes of the mentioned work are reviewed.
