Hadis rivâyetlerinin yaygınlaşması ve buna bağlı olarak mevzu haberlerin artmaya başlaması, fıkhî meselelerde ihtilâfın artarak fıkıh alanının genişlemesiyle, bütün bunların değerlendirilmesine ihtiyaç duyulmuştur. Hicrî ikinci asra kadar dağınık bir halde olan bu ictihâdların gelişimi ve olgunluk seviyesine gelmesiyle mezheplerin kurumsal teşekkülü oluşmuştur. İslam’ın geniş bir coğrafyaya yayılmasıyla ortaya çıkan yeni sorunlar ve gittikçe artan ihtilâflara hadis ve re’y ekolünün farklı bakış açılarıyla yeni çözümler getirilmiştir. Fıkhın tedvin edilmesiyle istinbât usûlleri gelişerek buna dair eserler kaleme alınmaya başlanmıştır. Belli bir metodoloji dahilinde şer‘î deliller dikkate alınarak fıkhî meselelerde yapılan ictihâdlarda ortak noktalar olmakla beraber, fukahâ birçok hususta ihtilâf etmiştir. Farklı değerlendirmeler sonucu ortaya çıkın hükümler, bir ictihâd zenginliği oluşmuştur. Aynı usûlü takip etmeleri ve buna bağlı olarak birçok konuda konsensüs halinde oldukları için belli bir mezhebe intisap edilseler de bu fakîhlerin bazı hususlarda farklı düşündükleri görülmüştür. Aynı veya farklı kaynak ve delilleri kullanmalarında hareketle değerlendirmeler çeşitlenmiş ve buna bağlı olarak hüküm değişmiştir. Bunda birçok faktör etki etmekle beraber yorum farkı, zaman ve ihtiyaçların değişimi, sosyolojik ve kültürel farklılıklar, meselelerin değerlendirmesinde ve çözümünde etkisi önemli olmuştur. Re’y ekolünün öncüsü kabul edilen Hanefî mezhebindeki ictihâd zenginliği, diğer mezheplere nispetle çok daha fazla olduğu görülmektedir. Mezhebin kurumsal kimliğine girdiği ilk zamanından beri ekolün öncüsü ve talebelerinin birçok konuda farklı düşünceye sahip olduğu müşahede edilmiştir. Mezhebin kurucusu kabul edilen Ebû Hanîfe ve en önemli iki talebesi Ebû Yûsuf ile İmam Muhammed’in aynı mevzudaki ihtilâfları nakledilmiş ve sonraki süreçte fıkhın gelişimine ve tekâmülüne etki etmiştir. Mezhebin kurucu fakîhleri olan bu üç şahsiyet, aynı usulle konuya yaklaşmakla beraber, değerlendirmelerinin farklı olduğu gözlemlenmiştir. Her fakîhin belli bir yöntemle yaptığı değerlendirmeler sonucu verdiği hükmün farklılaşmasına etki etmiştir. Mezhebin imamı olan Ebû Hanîfe’nin yaptığı ictihâdlara bazen Ebû Yûsuf ve/veya İmam Muhammed ve kim zaman her ikisi de muhalefet etmiştir. Aynı zamanda Ebû Hanîfe’nin cumhûr-u fukahâdan farklı olan bireysel fetvâlarının da olduğu nakledilmiştir. Kimi zaman aynı meselede iki görüşü nakledilmiş, bazen de ilk görüşünden rücu ederek talebeleriyle de paralel olan ikinci bir görüş ortaya koymuştur. Mezhebin bu üç kurucu fakîhi başta olmak üzere mezhep içi ihtilâflar, İslam hukuk literatürünün ve geniş bir ictihâd zenginliğine katkı sağlamıştır. Çalışmamızda, Ebû Hanîfe başta olmak üzere öğrencileri Ebû Yusuf ve İmam Muhammed’in hac konularıyla ilgili görüşleri zikredilecektir. Sadece ihtilâf ettikleri konular sıralanacak ve ictihâdlarına dayanak olan delillere dair değerlendirmeler yapılacaktır. Ebû Hanîfe başta olmak üzere bu üç kurucu imamdan nakledilen başka görüşlerin olması halinde belirtilecektir. Mezhepte kabul edilen genel görüş ve fetvâya esas olan ictihâd(lar), kaynaklarda geçen bilgi dikkate alınarak belirtilecektir.