İç Faktörlerin Kerimov Dönemi Özbekistan Dış Politikasına Etkisi


Yılmaz K. K., Duran H.

Turkish Studies-Economics,Finance,Politics, vol.19, no.1, pp.157-170, 2024 (Peer-Reviewed Journal)

Abstract

SSCB’nin dağılmasıyla birlikte bağımsızlığını ilan ederek ulus devletinin temellerini atan Özbekistan, üstesinden gelmesi gereken çok sayıda sorunla karşı karşıya kalmıştır. Bu sorunları aşmak ve ulusal birliği sağlamak adına ilk olarak ekonomik yapı ve siyasal sistemle ilgili köklü değişikler hayata geçirilmiştir. Ancak köklü değişikliklerin başarılı olması için gereken sermaye ve insan kaynağının yetersizliği, coğrafi konumdan kaynaklanan küresel pazarlara erişim zorluğu gibi etkenler Özbekistan’ın çıkmazları olmuştur. İslam Kerimov bağımsızlık sonrası laik temeller üzerine inşa sürecini başlattığı ulus devletin devam etmesi için kendine yeten bir ekonomik sistem kurmaya da çalışmış, sürecin başlangıcında vatandaşların beklentilerine uygun olarak etnik ve dini duygulardan yararlanmaya çalışmıştır. Ulus inşa sürecine halkın dahil edilememesi ve etnik/dini grupların güçlü bir muhalefet oluşturarak Kerimov tarafından kurulmaya çalışılan devlet yapısını değiştirmeye yönelik açıklamaları, sertlik yanlısı politikalara başvurulmasına neden olmuştur. Ulus devlet inşa sürecinin kesintiye uğramasını engellemek isteyen Kerimov, etnik/dini gruplarla birlikte diğer muhalif gruplara da baskısını artırmış, gelişmelerden olumsuz etkilenen halk ise yönetimden uzaklaşmıştır. Kerimov’un ülke içinde huzur ve düzeni sağlarken izlediği siyaset, Özbekistan dış politikasını da etkilemiş, etnik/dini grupların yanı sıra ılımlı muhaliflerin diğer ülkelerden aldığı desteği iktidarına bir tehdit olarak algılamıştır. Dini grupların Tacikistan ve Afganistan yapılanmalarına verilen tepkinin benzeri Muhammed Salih’e kapılarını açmış olan Türkiye’ye de verilmiştir. Yine ABD ve Rusya ile ilişkilerde keskin politika değişikliklerine gidilmesinde ve komşu ülkelere zaman zaman sert tepkiler verilmesinde iç faktörlerin büyük etkisi olmuştur. İç faktörler ve dinamikler anlaşılmadan Özbekistan’ın komşu ülkeler, bölgesel -küresel aktörler ve Türkiye ile ilişkilerini anlamak zordur.