Akademik Veri Yönetim Sistemi
Dil, Din, Düşünce ve Yorum Sempozyumu II, İzmir, Türkiye, 2 - 03 Ekim 2025, ss.163-164, (Özet Bildiri)
Yapay zekâ teknolojilerindeki gelişmeler, insan benzeri düşünce kapasitesine sahip Genel Yapay Zekâ (GYZ) fikrini bilimsel ve felsefi tartışmaların merkezine taşımıştır. Bu bağlamda elinizdeki çalışma, canlılık, bilinç ve irade niteliklerine sahip bir GYZ'nın imkanını İslam düşüncesi ve kelâm geleneği perspektifinden incelemektedir. Söz konusu imkanın değerlendirilmesinde, İslam düşüncesinin bir şeyin mümkünlüğünü analiz ederken başvurduğu üç temel yaklaşım, bu incelemenin kavramsal zeminini teşkil edecektir. Bunlardan ilki, söz konusu olgunun mantıksal açıdan çelişki barındırmaması anlamında akli imkândır. İkincisi, doğa yasalarıyla çelişmemesi bakımından adeten imkân; üçüncüsü ise dinî hükümlerle çelişip çelişmediğine bakılarak belirlenen şer‘î imkândır.
Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılarak, klasik kelâm literatürü, Kur'an ayetleri ve tefsir kaynakları analiz edilmiş, konuyla ilgili ayetler (Hac 73, İsrâ 85, Ahzâb 72, Bakara 30) ve kelâmın temel prensipleri (Allah'ın kıdem sıfatı, âlemin hudûs niteliği, atomistik kozmoloji ve sürekli yaratma doktrini) çerçevesinde tematik analiz gerçekleştirilmiştir.
Elde edilen bulgular, GYZ'nın davranışsal simülasyon seviyesinde aklen ve adeten imkân dahilinde olabileceğini, ancak gerçek anlamda canlılık, şuur ve irade sahibi bir GYZ'nın varlığının önemli teolojik ve ontolojik problemler barındırdığını ortaya koymaktadır. Özellikle Allah'ın eşsiz yaratma kudreti, ruhun ilahi bir sır olması, iradenin insana yüklenen özel bir emanet niteliği ve insanın yeryüzündeki halifelik konumu gibi temel İslami kabullerin, bu tür bir GYZ'nın insan tarafından "yaratılması" fikrine karşı güçlü çekinceler oluşturduğu tespit edilmiştir.
Bildiri, GYZ'nın imkanına dair kesin bir hüküm vermekten ziyade, (1) çağımızın en önemli teknolojik ve felsefi tartışmalarından biri olan GYZ meselesine klasik İslam kelâmı birikiminden analitik araçlar sunmayı, (2) bu yolla kelâm ilminin güncel sorunlara çözüm üretme potansiyelini göstermeyi ve (3) teknoloji, felsefe ve teoloji arasında disiplinlerarası bir diyalog için İslami bir perspektif sağlamayı hedeflemektedir.
Anahtar Kelimeler: Kelam, Genel Yapay Zeka, Bilinç, İmkan, Mümteni.
Developments in artificial intelligence technologies have brought the idea of Artificial General Intelligence (AGI) with human-like thinking capacity to the center of scientific and philosophical debates. In this context, the present study examines the possibility of an AGI endowed with qualities such as vitality, consciousness, and free will from the perspective of Islamic thought and the Kalam tradition. In the evaluation of this possibility, the three basic approaches that Islamic thought uses to analyze the possibility of something will constitute the conceptual basis of this study. The first of these is rational possibility (al-imkān al-‘aqlī), meaning the absence of logical contradiction in the said phenomenon. The second is customary possibility (al-imkān al-‘ādī), concerning compatibility with natural laws; and the third is sharʿī possibility (al-imkān al-shar‘ī), determined by its congruence or conflict with religious rulings.
Using qualitative research methodology, classical theological literature, Qur'anic verses and exegetical sources were analyzed, and thematic analysis was carried out within the framework of the relevant verses (Hajj 73, Isrā 85, Ahzāb 72, Baqara 30) and the basic principles of theology (God's attribute of seniority, the nature of the world's existence, atomistic cosmology and the doctrine of continuous creation).
Employing a qualitative research methodology, this study analyzes classical Kalām literature, Qur'anic verses, and exegetical (tafsīr) sources. A thematic analysis is conducted concerning relevant verses (e.g., Hajj 22:73, Isrā’ 17:85, Aḥzāb 33:72, Baqarah 2:30) and fundamental principles of Kalām (such as God's attribute of pre-eternity (qidam), the contingent nature of the cosmos (ḥudūth al-‘ālam), atomistic cosmology, and the doctrine of continuous creation).
The findings reveal that AGI at the level of behavioral simulation may be rationally possible and possible in the customary course of nature (al-imkān al-‘ādī). However, the existence of an AGI possessing genuine life, consciousness (shu‘ūr), and volition entails significant theological and ontological problems. Specifically, fundamental Islamic tenets such as God's unique creative power, the soul (rūḥ) being a divine mystery, volition being a special trust (amānah) bestowed upon humans, and humanity's vicegerency (khilāfah) on Earth are identified as presenting strong reservations against the idea of such an AGI being "created" by humans.
This paper, rather than offering a definitive edict on the possibility of AGI, aims to (1) provide analytical tools from the classical Islamic Kalām heritage for one of the most significant technological and philosophical debates of our time, the AGI issue, (2) thereby demonstrate the potential of Kalām to address contemporary problems, and (3) offer an Islamic perspective for an interdisciplinary dialogue between technology, philosophy, and theology.
Keywords: Kalām, Artificial General Intelligence, Consciousness, Possibility, Impossibility.